BU HAFIZA SENİ UNUTUR...
Sinem Eminoğlu /Aksam gazetesi
Genç, yaşlı birçok kişi unutmaktan şikayetçi. 30''lu yaşlarda maskeli depresyonun, 60 yaş üstünde ise alzheimerin habercisi. Hafızayı korumanın yolu; bulmaca çözmek, iyi uyumak, ajanda kullanmak.
Unutmak, işlerin aksamasına, para kaybetmeye, arkadaşlarına yalancı çıkmaya, iş ilişkilerinin bozulmasına neden oluyorsa tehlike çanları çalıyor. Çalışma hayatını kabusa dönüştüren unutkanlık bir hastalık mı? Ne zaman doktora gitmeli? Hafızayı güçlendirmek mümkün mü?
Bu yazı dizisinde bu soruların yanıtını bulacaksınız.
Acıbadem Onkoloji ve Nörolojik Bilimler Hastanesi Nöroloji Şefi Prof. Dr. Yasef Özsarfati, unutmakla ilgili merak edilen soruları yanıtladı.
Hafızanın gelişimi ne zaman sona eriyor? Güçlendirmek mümkün mü?
Hafıza erişkin olduğumuz yaşlarda maksimum düzeydedir. Bunu geliştirmek için birtakım metotların var olduğu söylenir. Bütün hatırlama işlemleri kelimelerle çok ilgili. Bir dili çok fazla kelimeyle konuşmak, bulmaca çözerek kelime hazinesinin artırılması hafızanın güçlendirilmesinde kısmen rol oynayabilir. Hafızanın artırılmasından ziyade mevcut hafızanın iyi kullanılması ve kaybının önlenmesi daha önemli.
Kimlerin hafızası daha güçlü?
Algılama, muhakeme, soyut düşünmede çok büyük bireysel farklılıklar var. Ama belli bir dağılım içinde bunların normal sınırları bulunuyor. Zaman içinde hafıza kayıplarının azalmasıyla mücadele etmek daha önemli. Bu konuda okuma-yazma bilen ve bilmeyenlerin farkını ortaya koyan çalışmalar var. Okuma yazma bilmeyenlerde hafızanın daha az geliştiği söylenebilir. Çünkü kelime hazinesinin genişliği ile hafızanın artırılması ile ilgili olumlu ilişkiden söz edilebilir. Ancak bu her zaman paralel değildir. ''Ne kadar fazla eğitim görürseniz hafızanız daha iyi olur'' diyemeyiz.
Neden unutuyoruz?
Aşırı yüklenme, depresyonlar, birçok vitamin eksikliği (Vitamin B12. Vitamin eksikliğine bağlı unutmalar bunamaya kadar gider), beyin tümörleri, beynin bir takım dejeneratif hastalıkları, bazı metabolik hastalıklar unutmaya neden olabilir. Bu unutmaların iyi ve kötü huylu olanı var. Unutmak çok gerekli bir fonksiyon. Çünkü öğrenme ihtiyacınız var. Bunun için de unutmanız gerekiyor. Ancak kişide problemlere yol açıyorsa tedavi edilmeli.
60 yaşın üzerindeki birinde unutma varsa akla ilk gelen alzheimer mı?
Yaşla ilgili hafıza kusurunda birinci basamak unutmak, ikinci basamak minimal bilişsel tutulum, üçüncü basamak ise alzheimer ya da bunama.
65 yaşın üzerindeki unutmaların bir kısmına minimal bilişsel tutulum diyoruz. Minimal bilişsel tutulumda hafıza kusuru vardır. Ancak, algılama, soyut düşünce, konuşma yetenekleri korunmuştur. Burada şikayetler hastanın sosyal ve çalışma hayatını bozacak düzeyde değildir. Kişi eğer çalışıyorsa mesleğini rahatlıkla yapabiliyor. Ancak bu hastalar izlenmeli. Bunlardan yüzde 50''si 3-5 yıl içinde alzheimere dönüşebilir. Bu nokta çok önemli.
Ne zaman doktora gitmeli?
Meslek ya da sosyal hayatta unutkanlık kayba yol açmışsa, unutkanlık yüzünden bir arkadaşınızla aranız bozulduysa, işte bir üstünüzle ilişkiniz kötüye gidiyorsa, para kaybına uğradıysanız hemen bir doktora
gitmeniz gerekiyor. Işinizle ilgili verdiğiniz hayati randevuyu unutuyorsanız bu önemli. Ancak üç yıl önce gördüğünüz kişinin yüzünü hatırlayıp adının bir türlü aklınıza gelmemesi çok önemli bir unutma değil.
Maskeli depresyon gençlerde unutkanlık nedeni
Prof. Dr. Yasef Özsarfati, gençlerde unutma nedenleri hakkında şöyle konuştu: Unutma teşhisiyle gelenler, yaşına göre sınıflandırılır. 30''lu yaşlarda unutma şikayetiyle gelen kişilerde alzheimer ya da bunama tablolarına rastlanma ihtimali çok çok düşük. Ilk önce test yapılarak unutmanın var olup olmadığı belirlenir. Unutkanlığı oluşturan etkenin organik mi, psikolojik kökenli mi olduğuna karar verilir. Organik olduğu düşünülüyorsa kan tetkikleri, görüntüleme tetkikleri yapılır. Psikolojik olduğu düşünülüyorsa psikiyatristlerden yardım isteniyor. 30''lu yaş grubunda maskeli depresyon önemli unutkanlık nedenlerinden biri. Kişi depresyondadır ancak yüzü gülüyordur.
Bellek nasıl çalışıyor?
Prof. Dr. Yasef Özsarfati, hafızanın nasıl çalıştığını şöyle anlattı:
Beynin özellikle şakak lobunun iç yapıları, hafızayla ilgili ileri düzeyde sorumlu bölgedir.
Yakın ve uzak hafıza diye iki türü var. Olayların hemen ardından, bir gün içinde gerçekleşen hatırlama yakın hafıza, çok eskilerle ilgili ise uzak hafıza.
Hafızanın işleme metodu, elektriksel ve kimyasaldır. Beyindeki bütün işleme süreçleri gibi kimyasal bir depolama sonucunda oluşur. Kütüphanedeki kitapların raflara dizilmesi esası gibidir. Hatırlama sürecinde o kitabın içindeki bir özellikle aranır.
Hatırlama kendi isteğimizle zorlayarak sağlanabilir. Ya da isteğimiz dışında bazı olaylar başka detayları hatırlamamıza neden olur.
Bulmaca çözün ajanda kullanın
Prof. Dr. Yasef Özsarfati, unutmaya karşı alınabilecek önlemleri şöyle sıralıyor:
Kendi kapasiteni iyi tanımak
Bazı olayları hatırlamak için ipuçları bulmak
Arapça''da önemli bir söz var: ''Ehem ile mühimi ayırt etmek.'' Çok önemlileri akılda tutup önemlileri ise başka yerde tutmak
Iyi beslenme
Uyku çok önemli. Iyi uyumazsanız dikkati toplayamaz ve olayları öğrenemezsiniz. Hafıza kayıpları, öğrenilmiş bilginin kaybıdır. Bazen dikkat o kadar dağınıktır ki zaten öğrenememişsinizdir
Bulmaca çözmek
Not tutmak
Hatırlatma için teknolojinin tüm imkanlarından yararlanma
Her şeyi akılda tutmanın mümkün olmadığını bilmek
Ajanda kullanmak
Ünlülerin hafıza reçetesi
Erol Evgin: Yazarak ezberliyorum. Çok sık not tutuyorum. Taze yiyecekler yiyorum.
Sanattan kopmadan mesleği mimarlığı da yürüten, 35 yıldır sahnede sevenleriyle buluşan sanatçı Erol Evgin, unutmaya karşı nasıl önlem aldığını şöyle anlatıyor: ''Not tutuyorum. Her şeyi yazıyorum. Ancak bazen yazdıklarımı bulamıyorum. Sekreterim var, not defteri ve büyük ajanda kullanıyorum.'' Evgin''in binlerce şarkı ve melodiyi hafızasında nasıl tuttuğunu merak ediyoruz: ''Hafızayı korumak için iyi bir uykunun, doğru beslenmenin önemli olduğunu düşünüyorum. Benim görsel hafızam daha iyi.
Kağıda bakarak ezberliyorum. Hafızam ezberleyeceğim sözleri fotoğraf gibi çeker. Şarkı sözlerini yazarak ezberlerim.'' Oğlu Murat Evgin ile zaman zaman aynı sahneyi paylaşan Erol Evgin''e kuşak farkını nasıl kapattığını soruyoruz:
''Taze meyve sebze ağırlıklı beslenmeye dikkat ediyorum. Şarküteri ürünlerini hemen hiç yemiyorum. Sigara hiç kullanmadım. Alkolü sosyal olarak tüketiyorum. Konserve hiç yemiyorum. Haftada bir kez kırmızı et yiyorum. Haftanın bir-iki günü balık tüketiyorum. '' Evgin, konserlerde şarkı sözünü unutunca anında yeni sözler yazdığını gülerek anlatıyor.
